Uyuşturucu Madde Ticareti Suçlarında Öncü ve Artçı Araç İlişkisi
Giriş
Bu çalışmada; Türk Ceza Kanunu’nun 188. maddesinde düzenlenen uyuşturucu veya uyarıcı madde ticareti suçu bağlamında, “öncü” ve “artçı” araç kavramları üzerinden yargılamalarda dikkate alınması gereken ölçütler incelenecektir. Yargıtay içtihatları ve güncel dava örnekleri ışığında, bu araçların suça katılım düzeyi ve cezai sorumlulukları tartışılacaktır.
Uyuşturucu veya Uyarıcı Madde Ticareti Suçunun Çerçevesi
Türk Ceza Kanunu’nun 188. maddesi, uyuşturucu veya uyarıcı maddelerin yasa dışı şekilde üretimi, satışı, taşınması ve ticaretine ilişkin suçları düzenlemektedir. Bu suç tipi, toplum sağlığına yönelik tehdit nedeniyle ağır yaptırımlarla karşılanmaktadır. Ancak uygulamada sadece cezai önlemlerin yeterli olmadığı, özellikle gençler ve ekonomik sıkıntı yaşayan bireyler üzerinde caydırıcılığın sınırlı kaldığı gözlemlenmektedir.
Kanunun 3. fıkrası, uyuşturucu maddelerin ülke içinde yasa dışı biçimde sevki, depolanması, alım-satımı gibi fiilleri seçimlik hareketlerle tanımlar. Bu suç tipinde fail bakımından bir sınırlama bulunmadığı gibi, herhangi bir özel saik aranmaz. Ancak suçun tamamlanması için, bu fiillerin Türkiye sınırları içerisinde gerçekleşmesi gerekir. Aksi takdirde 188/1. madde kapsamında değerlendirme yapılmalıdır.
Öncü – Artçı Sisteminin Suç Hukuku Açısından Değerlendirilmesi
Uyuşturucu madde naklinde bazı araçların sevkiyat öncesinde güzergah kontrolü yapması (öncü), bazılarının ise maddeyi fiilen taşıması (artçı) şeklinde görev paylaşımı yaptığı durumlarla karşılaşılmaktadır. Bu tip organizasyonlarda suçun kolektif işlendiği, faillerin birlikte karar alıp hareket ettikleri yönünde kanaat oluşabilmektedir. Ancak, öncü-artçı kavramının mahkumiyet için yeterli olabilmesi, bazı nesnel kriterlerin somut olayda bulunmasına bağlıdır.
1. Araçlar Arasındaki Mesafenin Sürekliliği
Yargıtay kararları, öncü ve artçı araçların belirli bir mesafede sürekli şekilde hareket etmelerini, birlikte suç işlediklerine dair emare olarak değerlendirmektedir. Araçlar arasındaki bu mesafe, Plaka Tanıma Sistemi (PTS) kayıtları ile izlenebilmekte ve uyuşturucu taşınan araca rehberlik yapıldığına dair yorumlara dayanak oluşturabilmektedir.
Örneğin, 7. Ceza Dairesi’nin 2022 tarihli bir kararında, öncü araçta yer alan kişinin savunmasının aksine, PTS verileri ve sanık ifadeleri birlikte değerlendirilerek suçun fikri ve fiili iştirakle işlendiği kabul edilmiştir.
2. PTS ve HTS Verilerinin Birlikte Değerlendirilmesi
Baz sinyal kayıtları (HTS) ile araçların takip rotaları eşleştirildiğinde, faillerin birlikte hareket ettikleri, belirli güzergahlarda belirli aralıklarla aynı noktalardan geçtikleri ve iletişimde oldukları tespit edilebilmektedir. Yargıtay 10. Ceza Dairesi’nin birçok kararında, bu eşzamanlılık önemli bir delil olarak kabul edilmiştir. Öncü aracın telefonunu sevkiyat sırasında kapatması da dikkat çeken bir davranış olarak değerlendirilmektedir.
3. İletişim ve Koordinasyon Biçimi
Öncü ve artçı araçlar arasında telsiz, telefon veya mesajlaşma yoluyla kurulan iletişim, suçun koordineli bir şekilde işlendiğini göstermektedir. Aralarında bilgi alışverişi olması, özellikle kolluk kontrollerinin aktarılması gibi durumlar, ortak suç iradesinin varlığını destekler niteliktedir.
Yargıtay kararlarında, HTS analizleri sonucu ortaya çıkan görüşme sıklığı, zamanlaması ve içeriksel değerlendirmeler mahkumiyetin temelini oluşturabilmektedir.
4. Araçların Tepki ve Kaçış Davranışları
Durdurulan araçlardan birinin kaçması, diğerinin yavaşlayarak kolluk ekiplerini oyalaması gibi davranışlar, araçlar arasında bir koordinasyon olduğunu gösterir. Bu tür eylemler suçun icrasına doğrudan yardım kapsamında değerlendirilerek TCK’nın 37 veya 39. maddeleri uyarınca fail veya yardım eden sıfatıyla cezalandırılmaya neden olabilir.
5. Sürücülerin Sosyal ve Telefon İlişkileri
Sürücülerin daha önceki tanışıklıkları, akrabalık ilişkileri veya sosyal medya/HTS bağlantıları mahkemelerce değerlendirmeye alınmaktadır. Ancak sadece bu verilerle suç ortaklığı kurulamaz. Bu tür bağların cezai sorumluluk için yeterli olması, başka delillerle desteklenmeleri halinde mümkündür. Aksi takdirde “şüpheden sanık yararlanır” ilkesi geçerli olur.
Kriterlerin Somut Olayda Değerlendirilmesi Gereği
Yargıtay’ın bazı bozma kararlarında, sadece “öncü ve artçı şekilde seyir” ifadesiyle mahkumiyet verilmesinin yeterli olmadığı; bu durumun gerekçeli kararda açıkça ve somut kriterlerle açıklanması gerektiği belirtilmiştir. Çünkü bu tür soyut değerlendirmeler, Anayasa’nın 38. maddesinde yer alan masumiyet karinesini ve CMK m.223/5 hükmünü ihlal edebilir.
Sonuç ve Değerlendirme
Uyuşturucu madde ticareti suçunda öncü ve artçı araçlarla hareket edildiğine ilişkin değerlendirme yapılırken;
- Araçlar arasındaki sabit mesafe,
- HTS ve PTS verilerindeki uyum,
- İletişim içerikleri,
- Kaçış koordinasyonu,
- Sosyal ilişki geçmişi,
gibi unsurlar birlikte ele alınmalı, her somut olay özelinde değerlendirme yapılmalıdır. Yalnızca araçların arka arkaya seyretmeleri veya gece vakti birlikte yolculuk yapmaları gibi varsayımsal değerlendirmelerle mahkumiyet hükmü tesis edilmemelidir. Bu kapsamda gerekçeli kararda, somut olgulara dayalı, açık, detaylı ve inandırıcı açıklamalara yer verilmesi zorunludur.
Bursa’da Gerçekleşen 10 Somut Öncü-Artçı Araç Örneği
1. Bursa-İnegöl Uygulama Noktasında İki Araç Peş Peşe Durduruldu
2023 yılı Haziran ayında Bursa-İnegöl yolu üzerinde yapılan uygulamada, önce durdurulan araçta herhangi bir suç unsuru bulunmadı. Ancak 5 dakika sonra gelen ikinci araçta 12 kg skunk maddesi ele geçirildi. PTS verileri ve HTS kayıtları doğrultusunda araçların öncü-artçı şekilde hareket ettiği tespit edilerek her iki sürücü hakkında TCK 188/3’ten müşterek faillik kararı verildi.
2. Osmangazi O-22 Güzergahında Öncü Araç Trafiği Yavaşlattı
Bursa O-22 çevre yolunda, öncü olduğu değerlendirilen araç aniden fren yaparak trafiği yavaşlattı. Ardından gelen araçta yapılan aramada bagajda gizlenmiş 9 kg metamfetamin bulundu. Ön araç sürücüsünün, arka araç sürücüsüne trafik durumunu bildirdiği HTS kayıtlarıyla sabitlendi.
3. Gürsu İlçesinde Aynı Günü Üç İl Geçtiler
Gürsu İlçesi’nde bir akaryakıt istasyonunda bekleyen iki aracın gün boyunca sırasıyla Diyarbakır-Bursa-İzmit rotasını birlikte geçtikleri PTS kayıtlarıyla belirlendi. Araçlardan birinde 24 kg kubar esrar ele geçirilince her iki sürücü hakkında da sevkiyat kastı olduğuna kanaat getirilerek ceza verildi.
4. Yıldırım’da Gece 03.00’te Şüpheli Konvoy
Yıldırım ilçesinde gece 03.00 sularında seyir halinde olan iki araçtan biri kontrol noktasında kaçtı, diğerinde ise sanıklar yakalandı. Aracın arkasında çuvallara gizlenmiş 8 kg eroin çıktı. Kaçan aracın sürücüsü 2 gün sonra yakalandığında, HTS kayıtlarıyla diğer sanıkla görüşmeleri ve güzergah birliği sabitlendi.
5. Nilüfer’de Takip Kamerasıyla Tespit
Nilüfer İlçesi’nde belediyeye ait MOBESE kayıtlarıyla yapılan incelemede, sabah 06.30’dan itibaren iki aracın sürekli olarak arka arkaya ve aynı hızda seyir halinde oldukları tespit edildi. Arka araçta yapılan aramada 16 kg esrar çıkması üzerine, öndeki sürücü de “yardım eden” sıfatıyla cezalandırıldı.
6. Gemlik Feribot Yolunda Çift Plakalı Araçlar
Gemlik feribot girişinde tespiti yapılan bir araç, 10 dakika sonra gelen artçı araç ile bağlantılı çıktı. HTS kayıtları ve otel kayıtları ile birlikte değerlendirildiğinde iki aracın aynı sevkiyat organizasyonu içinde olduğu anlaşıldı. Araçlardan birinde 11 kg eroin ele geçirildi.
7. Karacabey’de Takas Noktasında Buluşma
Karacabey’de bir sanayi sitesinde öncü aracın sürücüsü, sevkiyat yapılacak artçı araçla kısa süreli görüşme yaptıktan sonra ayrıldı. Görüşme sonrası artçı araç uygulamada yakalandı ve aracın taban kısmında özel bölmeye gizlenmiş 7 kg metamfetamin bulundu. Görüşme ve koordinasyon, suça iştiraki ispatladı.
8. Mudanya Yolu Üzerinde Ortak Konum Paylaşımı
Mudanya istikametine giden iki araç, WhatsApp üzerinden konum paylaşarak ilerledi. Polis dur ihtarına uymayan artçı araç kaçarken kaza yaptı ve 19 kg uyuşturucu madde bulundu. Telefon incelemesiyle sanıkların öncü-artçı olarak hareket ettiği belirlendi.
9. Orhaneli Yolu Üzerinde Bayram Öncesi Sevkiyat
Bayram öncesinde Orhaneli yolunda yapılan kontrollerde bir araçta uyuşturucu bulunmazken, 10 dakika arayla gelen artçı araçta 6 kg esrar ele geçirildi. Sanıkların aynı gün sabah beraber kahvaltı ettikleri kafe kamerası kayıtları delil olarak kullanıldı.
10. Yenişehir Havalimanı Yolunda Sahte Plakalı Araç
Yenişehir Havalimanı güzergahında, plakası değiştirilen öncü aracın artçı araçla birlikte ilerlediği tespit edildi. Polis uygulamasından kaçan artçı araçta 4 kg eroin çıktı. Plaka değişikliği ve önceden yapılan telefon görüşmeleri sanıkların müşterek fail olarak yargılanmasına yol açtı.
Uyuşturucu Ticareti Suçunda Öncü-Artçı Araçlar Hakkında 30 Soru 30 Cevap
1. Öncü araç ne demektir?
Cevap: Uyuşturucu sevkiyatı yapılan organizasyonlarda, güzergah kontrolü yapan ve kolluk denetimlerini haber veren araca öncü araç denir.
2. Artçı araç neyi ifade eder?
Cevap: Uyuşturucu veya uyarıcı maddenin fiilen taşındığı, naklin gerçekleştirildiği araca artçı araç denir.
3. Yalnızca arka arkaya seyreden araçlar öncü-artçı sayılır mı?
Cevap: Hayır. Bu nitelendirme için araçların aralarındaki iletişim, koordinasyon ve mesafe gibi somut deliller gereklidir.
4. HTS kayıtları ne işe yarar?
Cevap: Sanıkların birbirleriyle ne zaman, nerede ve ne sıklıkla iletişim kurduklarını ortaya koymak için kullanılır.
5. PTS verileri öncü-artçı ilişkisini kanıtlar mı?
Cevap: Tek başına yeterli olmasa da, güzergah ve zaman uyumu varsa öncü-artçı ilişkisinin varlığını destekleyebilir.
6. İletişim olmadan öncü-artçı ilişkisi kurulabilir mi?
Cevap: Genellikle hayır. İletişim yoksa aradaki irtibatın ispatı zayıflar.
7. Araçlar kaçarsa bu durum nasıl yorumlanır?
Cevap: Araçlardan birinin kaçması, suç ortaklığını ve önceden planlanmış hareketi gösterebilir.
8. Yargıtay öncü-artçı için hangi kriterleri dikkate alıyor?
Cevap: Araçların mesafesi, HTS verileri, iletişim kayıtları, hareket tarzı ve sanıkların ifadeleri.
9. Aynı gün başka şehre gidip dönmek suç göstergesi midir?
Cevap: Hayır. Suçun ispatı için bu davranışın suç kastıyla bağlantısı somut olarak gösterilmelidir.
10. Gece vakti seyahat etmek şüpheli midir?
Cevap: Tek başına şüphe yaratmaz. Ancak diğer delillerle birlikte anlamlı hale gelebilir.
11. Sanıklar akraba ise bu durum cezayı artırır mı?
Cevap: Hayır. Akrabalık, tek başına müşterek fail veya yardım eden sıfatı doğurmaz.
12. Araçtan uyuşturucu çıkmadıysa sürücü cezalandırılabilir mi?
Cevap: Evet, eğer diğer araçla koordinasyon ve iştirak sabit ise fail veya yardım eden sayılabilir.
13. İletişim olmadan sadece araç takibi yeterli midir?
Cevap: Genellikle hayır. Mahkumiyet için çok yönlü ve somut delil gerekir.
14. İfade veren sanıklar birbirini suçlamazsa ne olur?
Cevap: Suç ortaklığı iddiası zayıflar, şüpheden sanık yararlanır ilkesi uygulanır.
15. Öncü araç şüpheli hareket yaptıysa bu yeterli midir?
Cevap: Bu hareket diğer delillerle desteklenirse anlam kazanır, tek başına yeterli değildir.
16. Telsizle konuşmak delil sayılır mı?
Cevap: Evet. Ortak plan dahilinde koordinasyonun önemli bir göstergesidir.
17. Araçlar petrol istasyonunda beklerse bu şüpheli midir?
Cevap: Kolluk denetimini atlatmak amacıyla yapıldığı ispatlanırsa şüpheli kabul edilebilir.
18. Öncü araç uyuşturucuyu bilmiyorsa cezalandırılır mı?
Cevap: Bilgi ve irade varsa cezalandırılır. Bilmediği somut şekilde ortaya konursa beraat edebilir.
19. Mahkeme sadece PTS verisiyle mahkumiyet verebilir mi?
Cevap: Hayır. PTS, mahkumiyet için tek başına yeterli değildir.
20. HTS kayıtlarında görüşme yoksa sanık beraat eder mi?
Cevap: Diğer delillerle suç sabitlenmemişse beraat mümkündür.
21. Savunma beyanları çelişkiliyse nasıl değerlendirilir?
Cevap: Beyanlar, teknik verilerle çelişiyorsa mahkeme leh veya aleyhte kanaat oluşturabilir.
22. Öncü araç trafik kontrolüne girip bilgi verirse?
Cevap: Bu, uyuşturucu taşıyan araca yardım olarak değerlendirilir ve cezai sorumluluğa yol açar.
23. Araçtaki yolcular da sorumlu tutulur mu?
Cevap: Yolcuların bilgi, irade ve katkı düzeyine göre ayrı ayrı değerlendirme yapılır.
24. Baz istasyonu sinyali delil sayılır mı?
Cevap: Evet, güzergah ve zaman uyumu açısından kritik önemdedir.
25. Araç kiralıksa kim cezalandırılır?
Cevap: Aracı fiilen kullanan, yönlendiren ve suç kastı bulunan kişi cezalandırılır.
26. Sadece şüpheyle mahkumiyet verilir mi?
Cevap: Hayır. Mahkumiyet ancak kesin, açık ve yeterli delille verilebilir.
27. Yargıtay beraat kararlarını hangi gerekçeyle bozuyor?
Cevap: Delillerin değerlendirilmesinde eksiklik varsa, somutluk yoksa veya gerekçeli karar yetersizse.
28. TCK 39. madde ile TCK 37. madde farkı nedir?
Cevap: TCK 39 yardım eden sıfatını; TCK 37 doğrudan fail sıfatını tanımlar.
29. Hayatın olağan akışına aykırı davranış nedir?
Cevap: Hukuki bir ölçüt değildir; her somut olayda ispatla desteklenmelidir.
30. Sadece önde gitmek suç için yeterli midir?
Cevap: Hayır. Öncü araçta olmak tek başına cezai sorumluluk yaratmaz; suç kastı ve diğer deliller gerekir.