BELİRLİ VE BELİRSİZ SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ
I. İş Sözleşmelerinin Özellikleri
İş Sözleşmelerinin özellikleri İş Kanunu 8. Maddesinde belirtilmiştir. Buna göre;
- İş Sözleşmelerinin İş Kanununda aksi belirtilmedikçe özel şekle tabi olmadığı;
- Süresi 1 yıl veya daha fazla olan iş sözleşmelerinin yazılı şekilde yapılmasının zorunlu olduğu;
- İşveren’in yazılı sözleşme yapılmayan ve sözleşme süresi 1 aydan fazla olan hallerde, işçiye özel ve genel çalışma koşullarını, çalışma süresini, temel ücreti, varsaücret
eklerini, ücret ödeme zamanını; süre belirli ise iş akdinin süresini, fesih halinde tarafların uymak zorunda oldukları kuralları gösterir yazılı belge vermek zorunda olduğu belirtilmiştir.
İş Kanunu 9. Maddesinde ise; işçi ve işverenin İş Kanunu ile getirilen sınırlamalar saklı kalmak koşuluyla, ihtiyaçlarına uygun türde iş sözleşmeleri düzenleyebileceği belirtilerek, iş sözleşmelerinin belirli veya belirsiz süreli, tam veya kısmı süreli veya deneme süreli olarak yapılabileceği hükme bağlanmıştır.
Belirsiz süreli iş sözleşmesi: iş ilişkisinin bir süreye bağlı olarak yapılmadığı halde sözleşme belirsiz süreli sayılır.
Belirli Süreli İş Sözleşmesi: Belirli süreli işlerde veya belli bir işin tamamlanması veya belirli bir olgunun ortaya çıkması gibi objektif koşullara bağlı olarak işveren ile işçi arasında yazılı şekilde yapılan iş sözleşmesi belirli süreli iş sözleşmesidir.
Belirli süreli iş sözleşmesi, esaslı bir neden olmadıkça, birden fazla üst üste (zincirleme) yapılamaz. Aksi halde iş sözleşmesi başlangıçtan itibaren belirsiz süreli kabul edilir.
Esaslı nedene dayalı zincirleme iş sözleşmeleri, belirli süreli olma özelliğini korurlar.
Belirli süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçi, ayırımı haklı kılan bir neden olmadıkça, salt iş sözleşmesinin süreli olmasından dolayı belirsiz süreli iş sözleşmesiyle çalıştırılan emsal işçiye göre farklı işleme tâbi tutulamaz.
Belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçiye, belirli bir zaman ölçüt alınarak ödenecek ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatler, işçinin çalıştığı süreye orantılı olarak verilir. Herhangi bir çalışma şartından yararlanmak için aynı işyeri veya işletmede geçirilen kıdem arandığında belirli süreli iş sözleşmesine göre çalışan işçi için farklı kıdem uygulanmasını haklı gösteren bir neden olmadıkça, belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışan emsal işçi hakkında esas alınan kıdem uygulanır.
Emsal işçi, işyerinde aynı veya benzeri işte belirsiz süreli iş sözleşmesiyle çalıştırılan işçidir. İşyerinde böyle bir işçi bulunmadığı takdirde, o işkolunda şartlara uygun bir işyerinde aynı veya benzer işi üstlenen belirsiz süreli iş sözleşmesiyle çalıştırılan işçi dikkate alınır.
Deneme süreli çalışma
Bazı işlerde işveren ya da işçi esas iş akdinin başlamasından önce bir deneme süresine ihtiyaç duyabilir. Bu deneme süresi, işçinin ve işverenin birbirini tanıması, işçinin işe ya da işin işçiye uygun olup olmadığını görmesi için kanun tarafından tanınan bir haktır.
- Deneme süresi en fazla 2 ay olacağı gibi
- Toplu iş sözleşmelerinde tarafların anlaşmasıyla bu süre 4 aya kadar çıkabilir.
Zira kanunda bu çalışma şekli ile ilgili olarak “Taraflarca iş sözleşmesine bir deneme kaydı konulduğunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Ancak deneme süresi toplu iş sözleşmeleriyle dört aya kadar uzatılabilir. Deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız feshedebilir. İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır.” hükmüne yer verilmiştir.
Deneme süresi, süreksiz işlerde uygulanmayacağı gibi sürenin uygulanmasında iş sözleşmesinin belirli ya da belirsiz süreli olmasının bir önemi yoktur.
Deneme süresi ile ilgili en büyük yanılgılardan biri deneme süresi içerisinde çalışanın sigorta priminin yatırılmayacağı yönündedir. Bu kanı kesinlikle yanlıştır. İşçi deneme süresinde de sigortalı çalıştırılmalı, bunun yanında herhangi bir çalışmaya bağlı olmaksızın hafta tatili, bayram tatili, resmi tatil gibi haklardan da yararlandırılmalıdır. Ancak bu süre içerisinde her iki taraf da iş akdini gerekçesiz fesih edebilir. Fesih halinde ise çalışana herhangi bir tazminat ödenmez.
Hukuki Sonuçları
Bu iş sözleşmesi işçi hakları bakımından bünyesinde pek çok avantaj barındırır. İşe iade hakkı, güvence tazminatı, ihbar tazminatı ve kıdem tazminatı gibi haklar bunların başlıcalarıdır.
Bu sözleşme ihbar ve iş güvencesi gibi bazı hakları sağlayan tek iş sözleşmesidir.
Örneğin belirli süreli iş sözleşmeleri ile çalışmakta olan bir çalışan iş güvencesi faydalarından yararlanamazken belirsiz süreli çalışan kişiler bu hükümlerden yararlanabilme hakkına sahiptir.
Bu sözleşmeye bağlı olarak açılabilen davalar şunlardır:
- Kıdem Tazminatı Davası
- İhbar Tazminatı Davası
- İşe İade Davası
- Boşta Geçen Süre Ücreti Davası
- İşe Başlatmama Tazminatı Davası
Belirsiz Süreli İş Sözleşmesinde Savunma Alınma Zorunluluğu
Bu sözleşme ile işyerinde çalışan işyerlerinde “davranışı” veya “verimi” ile ilgili nedenlerle savunması alınmadan feshedilemez.
Buna işveren performansını beğenmediği bir işçisinin iş akdini ancak savunmasını aldıktan sonra fesih edebilecektir.
Buna karşılık İş Kanununun 25/II. maddesine giren durumlarda işçinin savunmasının alınması zorunlu değildir.
