Acele Kamulaştırma Nedir?
Acele kamulaştırma, 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’nun 27. maddesinde düzenlenen, olağanüstü hallerde uygulanan özel bir kamulaştırma yöntemidir. Bu yöntemde devlet, kamu yararının ve zamanın gerektirdiği aciliyet sebebiyle taşınmazın değerini belirleyip hemen el koyabilir; kamulaştırma sürecinin diğer hukuki aşamaları ise daha sonra tamamlanır.
📌 Acele Kamulaştırma Ne Zaman Uygulanır?
Aşağıdaki üç özel durumdan birinin mevcut olması halinde acele kamulaştırma uygulanabilir:
1. Milli Müdafaa Durumları (Savaş, Seferberlik)
Örneğin Bursa’da 2023 yılında AFAD tarafından afet bölgesi ilan edilen Mustafakemalpaşa kırsalında, afet yönetimi kapsamında bazı taşınmazlar hızla kamu kullanımına alınmıştır.
2. Cumhurbaşkanı Kararıyla Acelelik Gerektiren Haller
Bursa Karacabey’de doğalgaz iletim hattı çalışmaları nedeniyle 2024’te Cumhurbaşkanlığı kararı ile bazı tarım arazileri için acele kamulaştırma yapılmıştır.
3. Özel Kanunlarla Belirlenen Olağanüstü Haller
Turizm teşvik bölgelerinde, maden ve enerji projelerinde, doğal gaz dağıtım projelerinde sıkça uygulanır. 2022’de Bursa İnegöl’de kurulan güneş enerji santrali için de bu yol izlenmiştir.
🔍 Normal Kamulaştırma ile Farkı Nedir?
| Özellik | Normal Kamulaştırma | Acele Kamulaştırma |
|---|---|---|
| Süreç Başlangıcı | Önce kamu yararı kararı alınır, sonra bedel belirlenir. | Önce kıymet takdiri yapılır, el koyma gerçekleşir. |
| Süre | Aylara yayılır | Günler içinde işlem yapılır |
| El Koyma | Tescil sonrası el koyma olur | Mahkeme bedeli belirledikten hemen sonra |
📝 Acele Kamulaştırma Süreci Nasıl İşler?
1. Bedel Tespiti (Kıymet Takdiri)
İdare, taşınmazın bulunduğu yerdeki Asliye Hukuk Mahkemesi’ne başvurur. Örneğin Bursa Nilüfer’deki bir taşınmaz için Bursa 6. Asliye Hukuk Mahkemesi yetkilidir.
Mahkeme 7 gün içinde keşif yapar, bilirkişi atanır ve taşınmaz için acele el koyma bedeli belirlenir. Bu tutar idare tarafından malikin adına bankaya yatırılır.
2. El Koyma ve Tescil
Bedelin yatırılmasının ardından idare taşınmaza el koyar. Bu aşamada henüz taşınmazın tapu devri gerçekleşmez. Malik ile uzlaşma sağlanamazsa idare, bedel tespiti ve tescil davası açar. Bursa’da bu tür davalara sıklıkla Osmangazi Asliye Hukuk Mahkemesi bakmaktadır.
💰 Kamulaştırma Bedeli Nasıl Belirlenir?
Kamulaştırma bedeli, bilirkişi heyeti tarafından belirlenir. Kriterler arasında;
- Taşınmazın konumu (örneğin Bursa Nilüfer mi, Gemlik mi?)
- Üzerindeki yapı durumu
- Emsal satışlar
gibi unsurlar yer alır.
Not: Acele bedel, nihai bedel değildir. Bedel tespit ve tescil davası sonucunda kesinleşir.
⚖️ Kamulaştırma İşlemine Nasıl Dava Açılır?
Malik, bedelin düşük olduğunu düşünüyorsa:
- Bankadaki parayı almayabilir,
- Tapuda feragat etmeden bekleyebilir,
- Ya da idare tescil davası açmazsa kamulaştırmasız el atma davası açabilir.
📍 Bursa Kestel’de 2023 yılında yapılan yol genişletme çalışmasında idare 6 ay içinde dava açmayınca, malik açtığı dava ile 480.000 TL ek tazminat almıştır.
❌ Bedel Ödenmeden El Koyma Hukuka Uygun mudur?
Kanuna göre, idarenin bedel mahkemece tespit edilmeden taşınmaza el koyması hukuka aykırıdır. Ancak acele kamulaştırma sürecinde belirlenen “ön bedel” yatırıldığında, fiili el koyma mümkündür.
⚖️ Yargıtay Kararlarıyla Uygulama (2025)
✔️ Yargıtay 5. HD, 26.03.2025, 2024/10403 E., 2025/4123 K.
Davacı TEİAŞ ile davalı malik arasında irtifak hakkı ve pilon yeri için açılan davada, kamu yararı kararı ile bakanlık oluru geçerli olduğu ve iptal edilmediği için esas hakkında karar verilmeden ret kararı verilmesi bozmayı gerektirir.
Bu karar ışığında, kamu yararı ve Cumhurbaşkanlığı kararı geçerli olduğu sürece, mahkemelerin acele kamulaştırma davalarını esastan incelemesi gerekmektedir.
📎 Bursa’da Acele Kamulaştırmaya Dair Örnek Davalar
- Yıldırım – Doğalgaz Hattı Projesi (2024): 27 parselde acele kamulaştırma yapılmış, 14 malik idare ile uzlaşamamıştır. Açılan davalar sonrası %30 ek tazminat ödenmiştir.
- Mudanya – Elektrik Hattı İrtifakı (2022): Pilon yeri için acele kamulaştırma yapılmış, idare tescil davasını 8 ay sonra açtığı için kamulaştırmasız el atma kararı çıkmıştır.
- Osmangazi – Karayolu Projesi (2023): Acele kamulaştırma sonrası yapılaşmanın durdurulması için açılan yürütmenin durdurulması talebi reddedilmiş, yol projesi tamamlanmıştır.